Grote onverwachte uitgaven als gevolg van de coronacrisis in combinatie met onverminderde grote druk op budgetten in het sociaal domein beheersen de gemeentebegroting. Daarbovenop bestaan er grote onzekerheden over de ontwikkeling van de algemene uitkering. Het Rijk zegt uitsluitend eenmalig geld uit het gemeentefonds toe, een structurele toezegging blijft vooralsnog uit. Het college wil zich niet laten gijzelen en wenst kwaliteit en daarmee leefbaarheid op niveau te houden. Het college ziet zich hierdoor genoodzaakt een lastenverzwaring toe te passen om de pijn te verdelen en voorzieningen in stand te kunnen houden.
De Bestuursrapportage 2020
In de Bestuursrapportage legt het college tussentijds verantwoording af over de uitvoering van de plannen in het lopende begrotingsjaar en over de financiën. Het financiële beeld is onverminderd somber. In de financiële cijfers over 2019 werd al melding gemaakt van grote structurele tekorten in het sociaal domein. Hierbij gaven wij aan dat door deze tekorten de gemeentebegroting geen enkele ruimte bood om nieuwe lasten of tegenvallers op te vangen. Een grote tegenvaller in 2020 is natuurlijk de wereldwijde pandemie: de coronacrisis. De financiële effecten van deze coronacrisis en of deze (deels) structureel van aard zijn, weten wij pas achteraf. De Bestuursrapportage die het college nu uitbrengt, laat opnieuw een verhoging van lasten voor de gemeente zien in het sociaal domein. Nieuwe lasten voor de gemeente die worden opgevoerd zijn onder andere een verhoging van uitgaven voor maatwerkvoorzieningen maatschappelijke ondersteuning, forse extra kosten voor bijstands- en andere uitkeringen en voorzieningen voor gehandicapten door vergrijzing en doordat mensen langer zelfstandig blijven wonen (totaal €289.000 oplopend tot €400.000 in 2023). Daarnaast zijn er extra structurele uitgaven door onder andere verhoging van de premie van de brandverzekering van de gemeentelijke gebouwen (€46.500) en meerkosten voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw).
Daarnaast maakt de gemeente kosten door de coronacrisis. Het Rijk stelt hier een eenmalig compensatiepakket tegenover. De werkelijke kosten voor corona worden in de komende maanden duidelijk. De ontwikkeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds is weliswaar per saldo positief, maar niet voldoende om alle lasten op te vangen. De Bestuursrapportage mondt uit in een verwacht positief saldo van €824.000, waardoor het verwacht tekort op de gemeentebegroting in 2020 daalt van €1.289.000 naar €464.000.
De Prioriteitennota 2021
In de Prioriteitennota draagt het college nieuw beleid aan ofwel heroverweging of intensivering van bestaand beleid. In de bijlage van deze Prioriteitennota zijn scenario’s geschetst voor uitvoering van de motie ‘Zoeken naar houvast’ waarin de raad het college opdraagt diverse financiële scenario's aan de raad te presenteren voor een sluitende begroting. De prioriteiten die wij aandragen, komen voort uit het Programma Mobiliteit 2020-2030, waarin wij inzetten op stimulering van fietsgebruik en het waarborgen van de verkeersveiligheid. De kosten hiervan worden oplopend begroot van €7.500 in 2021 tot €35.000 in 2024. Daarnaast moet het bestuursinformatiesysteem en bijbehorende audiovisuele middelen opnieuw worden aanbesteed, waarbij het nu nog te vroeg is om concrete bedragen te noemen. De maximale jaarlijkse lasten bedragen €230.000. De laatste prioriteit die wij aandragen, is de aanschaf van laptops waardoor veilig kan worden gewerkt op het gemeentelijke netwerk. Door de coronacrisis werken veel medewerkers immers verplicht thuis. Onze huidige apparaten kunnen onze medewerkers hierin niet faciliteren. De kosten die hiermee gemoeid zijn, bedragen €50.000 per jaar. Met deze laptops zal zowel op het gemeentehuis als thuis worden gewerkt.
Drie scenario’s
In de bijlage zijn drie scenario’s gepresenteerd voor uitvoering van de motie ‘Zoeken naar houvast’. Als eerste presenteren wij een scenario waarin we ons huidige beleid voortzetten en een niet sluitende begroting aanleveren. Hiermee geven we een signaal af aan de provincie dat gemeenten structureel te weinig geld krijgen uit het gemeentefonds voor de taken die bij de gemeenten zijn neergelegd. Een tweede scenario waarin wij het voorzieningenniveau ook in stand laten, maar wel de begroting sluitend maken door lastenverzwaring en als laatste een scenario waarin wij taken schrappen die structurele bezuinigingen opleveren.
De Meerjarenprogrammabegroting 2021 - 2024
De financiële situatie is uiterst moeilijk. Het college gelooft echter des te meer in het vasthouden aan de ingezette koers om de doelstellingen van het coalitieprogramma 2018-2022 ‘Visie met Ambitie’ te verwezenlijken. Het college wil in deze coronatijd, in lijn met het Rijk, rust, vertrouwen en stabiliteit bieden en dus behoud van het voorzieningenniveau. Het college is van mening dat rust en vertrouwen belangrijk zijn in deze voor veel inwoners toch al onzekere periode. De impact van het coronavirus op ons dagelijks leven is groot. Het bieden van een stabiele en zekere koers, waarbij voorzieningen in stand blijven voor (vaak toch al kwetsbare) mensen is belangrijk. Onze voorzieningen zijn gericht op het welzijn en welbevinden van onze inwoners, maar is ook structureel gericht op het voorkomen van problemen (Voorst onder de Loep). Maar ook de kwaliteit van de fysieke ruimte als leefomgeving voor al onze inwoners èn ons kapitaal zijn belangrijk voor het welbevinden van diezelfde inwoners. Dit betekent dat, na verwerking van de septembercirculaire (de ontwikkeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds), in de meerjarenprogrammabegroting het financieel perspectief een fors negatief saldo laat zien. Het negatieve begrotingssaldo bedraagt € 1,4 miljoen in 2021, € 1,1 miljoen in 2022 en circa € 1,2 miljoen in 2023 en 2024. Extra maatregelen zijn daardoor onontkoombaar.
In de Meerjarenprogrammabegroting 2021-2024 adviseert het college te kiezen voor het tweede scenario: lastenverzwaring, zoals gepresenteerd in de bijlage van de Prioriteitennota. Lastenverzwaring verdeelt de pijn en het voorzieningenniveau voor alle inwoners blijft op peil. Het college is van mening dat bezuinigingen op de korte termijn kunnen leiden tot het structureel inboeten aan kwaliteit met negatieve financiële gevolgen op de lange termijn. Dit willen wij voorkomen. Voorzieningen zijn immers sneller afgebroken dan weer opgebouwd. Het college stelt lastenverzwaring voor, door een trapsgewijze verhoging van de OZB waarmee het tekort voor 50% vanaf het jaar 2022, voor 75% in 2023 en voor 100% in 2024 wordt gecompenseerd. Het college begrijpt dat dit een wrange boodschap is en deze koers lijkt in strijd met de doelstelling in het coalitieprogramma 2018-2022 ‘Visie met Ambitie’, namelijk het streven om verhoging van de woonlastendruk te vermijden. In het coalitieprogramma staat echter ook dat een gezonde reservepositie geen doel op zich is, maar een middel om een buffer te hebben zodat de raad in tijden van tegenvallende resultaten en/of daling van inkomsten tekorten a-structureel kan opvangen en zo de ruimte heeft om het voorzieningenniveau in stand te houden en initiatieven te blijven ondersteunen. Deze situatie is nu absoluut en indringend aan de orde: grote onverwachte uitgaven als gevolg van een internationale coronacrisis in combinatie met een onveranderd grote druk op de sociaal domein-budgetten, met daarnaast aan de inkomstenkant grote onzekerheden over de ontwikkeling van de algemene uitkering. Met doorvoering van deze belastingmaatregelen komt het geraamde begrotingssaldo voor de eerste drie jaren nog negatief uit, namelijk een tekort van ruim € 1,4 miljoen in 2021, €570.000 in 2022 en €250.000 in 2023. In 2024 noteren wij een klein plusje van €200.000.
De Bestuursrapportage, de Prioriteitennota en de Programmabegroting staan geagendeerd voor de ronde tafelgesprekken van maandag 12 oktober om 18.00 uur. De raadsbehandeling zal plaatsvinden in de vergadering van de gemeenteraad van maandag 26 oktober vanaf 10.00 uur. De Bestuursrapportage zal de raad vaststellen in die vergadering. Definitieve besluitneming over de Programmabegroting en de Prioriteitennota vindt plaats in de raadsvergadering van maandag 9 november vanaf 19.30 uur.